Бүгінгі туризм жағалауға шомылып, тауға өрмелеумен шектелмейді. Қазіргі таңда туристер ерекше демалысты қалайды. Соның ішінде байырғы заманнан сыр шертіп, ескі қорым мен ескерткіштерді аралап, тарихына үңілгенді жаны сүйетін туристер де табылады. Мұндай туристер үшін Төлеби ауданында көрер қызық көп. Ендеше, ауданның сырға толы, әлі де болса толық зерттелмеген, жергілікті жұрт киелі санайтын тарихи орындар туралы бірер сөз айта кетейік. Төлебиге сапарлап бара қалсаңыз, осы мақала жолсерігіңізге айналсын...
ҮШБҮЛАҚ ӘУЛИЕ - Қасқасу ауылдық округіне қарасты Кеңесарық ауылындағы сай етегіндегі бұлақ. Бұлақ суы үш жерден шығып, бір арнада тоғысады. Ара қашықтықтары әр түрлі. Бірінші бұлақ пен екінші бұлақ көзінің арасы 3 метрдей, ал екінші бұлақ көзі мен үшінші бұлақ көзінің арасы ұзақтау - 10-12 метр келеді. Солтүстік, Шығыс және Оңтүстік бұлақ көзі деп аталатын үш бұлақ суы Қарасора өзеніне құяды.
АҚҚҰМАЙ - қазіргі Жаңакүш ауылынан жоғарырақ тұрған Төменгі Қақпатас маңындағы киелі жер аты. Көнекөздердің айтуынша, ілкі заманда жаумен шайқасқан қазақ сарбаздары Тоғысты өрлей шегініп, осы тұста өкшелеген дұшпандарды тосып алған екен. Сол соғыста қазақ жасақтарының Аққұмай деген батыры мерт болып, сондағы шағын төбе түбіне жерленген екен. Осыған байланысты сол жерді жергілікті жұрт киелі орын санайды.
АҚМЕШІТ - Бірінші Мамыр а.о. қарасты тау шатқалы арасындағы әулиелі жер. Аңыз бойынша, Мұхаммед пайғамбардың төрт шарының бірі - Хазірет Әлі ислам дінін насихаттау мақсатында осы өңірге келіп, сол жердегі үңгірге таяу жерге ақ тастардан мешіт салыпты. Және сондағы бастау басындағы тастарға оның аяқ, қол іздері қалыпты. Бірақ қазіргі күндері мешіт жоқ. Сонда да болса, сол бір табиғаты аса көрікті шатқалдың «Ақмешіт» деген атауы ғасырдан-ғасырға өшпей келеді.
ДАРБАЗА - Үлкен Балдыберек өзенінің бастау алатын жерде қырғыз еліне асатын етек табанында тар жолы бар шатқал. Бұл жол ерте заманнан бері бергі жақтағы қазақ ауылдары мен Алатаудың арғы бетіндегі қырғыз елінің арасын жалғаған. Шатқал аузы әдейі қолдан қашалып, ойып жасалған сияқты. Сондықтан да оны халық «Дарбаза» деп атап кеткен. Ол тау арасындағы осы жолға кіре беріс қақпа болған соң «Дарбаза» атанған.
ДАҢҒЫРАШАЛДЫ - Төңкеріс ауылының етек жағындағы үштұмсықтанып батысқа сұғына орналасқан үлкен төбе. Кейбіреулер оны Домбырашалды деп те атайды. Негізінде, оның дұрыс атауы - Даңғырашалды. 1627 жылы Есімхан мен Тұрсынханның атақты соғысы тура осы тұста басталған. Арғы Иірсу жақтан келген Есімхан бергі Қаратөбе етегінде тұрған Тұрсынханның әскеріне қарсы соғыстың алдында тура осы төбенің басында тұрып, майданның басталуы жайында даңғыра (дауылпаз) шалдырған. Осы оқиғаға байланысты төбе «Даңғырашалды» атанған.
ДОҢЫЗТАУ - Қаражантау сілемдері етегінен бастау алып, Достық ауылы маңында Бадамға құятын өзен. Жолай оған Біркөлік суы қосылады. Ертеде оның қалың ағаш пен жалбыз-қамыс басқан нулы бастауының жағасында жабайы шошқалар көп болады екен. Жабайы шошқаны ертеде қазақтар «доныз» деп атаған. «Доңызтау» атауы - сол доңыздарға байланысты қалыптасқан. 1900 жылдардағы орыс жазбаларында -Доңызтау ауылын №2 ауыл деп көрсетеді. Ол - қазіргі Екпіндінің орнындағы ауыл.
ЖАРТЫТӨБЕ - Қаратөбе а.о. қарасты Қостөбе ауылының маңындағы көне қорымы бар төбе. Негізінде, ескілікті заманнан қалған қолдан үйілген төбе. Ескі Сақ-Үйсін заманының қорым-обасы болуы да кәдік. Тұрқының ерекшелігіне байланысты ауыл қариялары оны Қарауылтөбе деп те атайды.
ЖОЛБАРЫС ТӨБЕ - Шұбарағаш пен Шатыртөбе ауылдары аралығында үлкен сайдың жиегіндегі үлкен көне қорым орны. Сырттай қараған адам оның ертеде осы жерді жайлаған тайпалардан қалған ескі қоныс екенін бірден ажыратады.
ҚЫРЫҚҚЫЗ - Бадам өзенінің бастау тұсындағы таудың қия беткейінде бір- біріне арқа сүйеп, қатарласа тұрған адам бейнесіне ұқсас тастар шоғыры осылай аталады. Бір жаугершілік заманда Гүлайым есімді қыз қасына өзі сияқты кілең өжет қыздарды жинап, басқыншы дұшпанмен айқасқа түсіпті. Бір шайқаста Гүлайым бастаған қырық қыз жаудың қоршауында қалады. Сонда жаудың қолына түсіп, қорлыққа тап болғысы келмеген қырық қыз: «О, Құдай, бар болсаң, бізді жаудың мазағы мен қорлығына ұшыратқанша, бәрімізді тасқа айналдыра сал!» деп барлығы бірдей күңірене жалыныпты. Көктегі Құдай жаны таза, жүрегі пэк, болмысы адал өжет қыздардың тілегін ілезде қабылдап, бәрін бірдемде тасқа айналдыра салыпты». Осы аңызға орай бұл тастар шоғыры ел ішінде «Қырыққыз» аталады.
МАМАШӘРІП ҚОРЫМЫ - Таске- шу ауылының оңтүстік-батысындагы Бадам өзенінің жағасында орналасқан Қарауылтөбе қорғанының етегінде жатқан көне мазар. Аңыз бойынша, Мамашәріп кезінде күллі Сайрам аймағына аты шыққан діндәр, ел басқарган ақьлгөй адам болыпты. Ол бақилық болғанда, мәйіті осында қойылған. Кейінгі заманда бұл жер үлкен молаға айналып, әулиелі қорым атанған.
